Alegorija je pojam grčkog porekla, nastao od grčke reči allegorein, što doslovno znači – drugačije govoriti, odnosno slikovito pričati. Alegorija predstavlja stilsku figure sastavljenu od više metafora, odnosno način prenesenog izražavanja u kojem se metafora ostvaruje u celini (na slici, u pesmi, u tekstu, u radnji i sl.). Takođe, alegorija predstavlja i način govora koji je slikovit, kao i u pisanju (u književnosti) i ima drugačiji smisao, odnosno može imati vid složenog smisla, personifikacije, veće metafore, satire i slično. Sam glagol “alegorisati” označava zavijeno izražavanje u govoru.
Alegorija se kao pojam, prvi put pojavljuje u dobu helenizma, u retoričkoj tradiciji, a kao osnivača alegorije se smatra Demetre.
Generalno, pojam alegorije se u odnosu na umetničke pravce može podeliti na tri dela:
- kao stilska figura u književnosti,
- kao vrsta umetničkog dela u slikarstvu i
- kao strategija tumačenja.
Alegorija nastaje kada se metafora proteže kroz čitavu misao, tj. kroz sve delove određenog teksta i iz tog razloga se kaže da je ustvari – “produžena metafora”. Osnovni značaj alegorije je u tome, da ne menja značenje reči, već samo sam predmet, koji pesnik (pisac) opisuje.
Najzastupljeniji primeri u kojima se kroz čitavu radnju prožima alegorija su basne. U njima se radnja svodi na životinje, koje ustvari predstavljaju ljude sa svim njihovim osobinama (što je preneseno značenje). Primeri se mogu sresti, na primer, u basni “Stradija”, Radoja Domanovića itd. Što se tiče alegorije u poeziji, primeri su takođe prisutni, naročito u epskim narodnim pesmama. U narodnoj epskoj pesmi “Ropstvo Janković Stojana” imamo sledeći primer alegorije u navedenom stihu:
“Vila gnjizdo tica lastavica,
vila ga je za devet godina,
a jutros ga poče da razvija;
doleti joj siv – zelen sokole
od stolice cara čestitoga,
pa joj ne da gnjizdo da razvija.”
Ovde se supruga Janković Stojana predstavlja kroz pomenutu “ticu lastavicu”, Janković Stojan kroz “sokola”, a njihov brak se opisuje kroz pomenut pojam “gnjizdo”.
Takođe, u epskoj narodnoj pesmi “Zidanje Skadra”, alegorija se pominje u sledećim stihovima:
“Al’ govori Mrnjavčević Gojko:
Zlo je, moja vijernice ljubo!
Imao sam od zlata jabuku,
Pa mi danas spade u Bojanu,
Te je žalim, pregoret’ ne mogu.”
Ovde, vojvoda Gojko zna da će mu supruga biti živa sazidana (što kroz alegoriju i govori), a što su i uradili majstori prilikom izgradnje Skadra na reci Bojani. Sazidali su je živu u temelj građevine.
Književnici alegoriju koriste, kako bi određenu misao napravili što pristupačnijom, kroz određenu sliku (što se najbolje izražava u basnama). Međutim, postoji i vrsta koju književnici zovu – “alegorična satira”, u kojoj se alegorija koristi kako bi se izvrgle ruglu određene društvene mane. Primere alegorične satire možemo sresti najviše u delima Radoja Domanovića – “Mrtvo more”, “Vođa”, “Danga” itd.
Alegorija se u poeziji javlja u delima Petra Kočića, Ivana Cankara, Frančeska Petrarke, Viktora Iga, Johan V. Getea i drugih. Alegorija se u ljubavi prikazuje u liku Amora (boga ljubavi), dečaka sa strelom u ruci; a u opisu pravde, alegorija se prikazuje kroz lik devojke vezanih očiju sa vagom i mačem u rukama. Alegorija je prisutna i u muzici, na primerima “Balade”, Petrice Kerempuha, “Božanstvene komedije”, Dantea i “Životinjske farme”, Georgea Orwella.
U retorici, alegorija predstavlja apstraktnu kategoriju (religijsku, moralnu, emocionalnu, filozofsku itd.), koja se predočava govorom o blisko konkretnim stvarima. Pojavljuje se kao tekst, koji se može tumašiti na dva načina, tj. dvostruko (i u doslovnom, i u prenesenom značenju).
